Mi último adiós
¡Adiós, Patria adorada, región del sol querida,
Perla del mar de oriente, nuestro perdido Edén!
A darte voy alegre la triste mustia vida,
Y fuera más brillante, más fresca, más florida,
También por ti la diera, la diera por tu bien.
En campos de batalla, luchando con delirio,
Otros te dan sus vidas sin dudas, sin pesar;
El sitio nada importa, ciprés, laurel o lirio,
Cadalso o campo abierto, combate o cruel martirio,
Lo mismo es si lo piden la patria y el hogar.
Yo muero cuando veo que el cielo se colora
Y al fin anuncia el día tras lóbrego capuz;
si grana necesitas para teñir tu aurora,
Vierte la sangre mía, derrámala en buen hora
Y dórela un reflejo de su naciente luz.
Mis sueños cuando apenas muchacho adolescente,
Mis sueños cuando joven ya lleno de vigor,
Fueron el verte un día, joya del mar de oriente,
Secos los negros ojos, alta la tersa frente,
Sin ceño, sin arrugas, sin manchas de rubor
Ensueño de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,
¡Salud te grita el alma que pronto va a partir!
¡Salud! Ah, que es hermoso caer por darte vuelo,
Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,
Y en tu encantada tierra la eternidad dormir.
Si sobre mi sepulcro vieres brotar un día
Entre la espesa yerba sencilla, humilde flor,
Acércala a tus labios y besa al alma mía,
Y sienta yo en mi frente bajo la tumba fría,
De tu ternura el soplo, de tu hálito el calor.
Deja a la luna verme con luz tranquila y suave,
Deja que el alba envíe su resplandor fugaz,
Deja gemir al viento con su murmullo grave,
Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,
Deja que el ave entone su cántico de paz.
Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evapore
Y al cielo tornen puras, con mi clamor en pos;
Deja que un ser amigo mi fin temprano llore
Y en las serenas tardes cuando por mí alguien ore,
¡Ora también, oh Patria, por mi descanso a Dios!
Ora por todos cuantos murieron sin ventura,
Por cuantos padecieron tormentos sin igual,
Por nuestras pobres madres que gimen su amargura;
Por huérfanos y viudas, por presos en tortura
Y ora por ti que veas tu redención final.
Y cuando en noche oscura se envuelva el cementerio
Y solos sólo muertos queden velando allí,
No turbes su reposo, no turbes el misterio,
Tal vez acordes oigas de cítara o salterio,
Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.
Y cuando ya mi tumba de todos olvidada
No tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,
Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,
Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,
El polvo de tu alfombra que vayan a formar.
Entonces nada importa me pongas en olvido.
Tu atmósfera, tu espacio, tus valles cruzaré.
Vibrante y limpia nota seré para tu oído,
Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemido,
Constante repitiendo la esencia de mi fe.
Mi patria idolatrada, dolor de mis dolores,
Querida Filipinas, oye el postrer adiós.
Ahí te dejo todo, mis padres, mis amores.
Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores,
Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.
Adiós, padres y hermanos, trozos del alma mía,
Amigos de la infancia en el perdido hogar,
Dad gracias que descanso del fatigoso día;
Adiós, dulce extranjera, mi amiga, mi alegría,
Adiós, queridos seres, morir es descansar.
Perla del mar de oriente, nuestro perdido Edén!
A darte voy alegre la triste mustia vida,
Y fuera más brillante, más fresca, más florida,
También por ti la diera, la diera por tu bien.
En campos de batalla, luchando con delirio,
Otros te dan sus vidas sin dudas, sin pesar;
El sitio nada importa, ciprés, laurel o lirio,
Cadalso o campo abierto, combate o cruel martirio,
Lo mismo es si lo piden la patria y el hogar.
Yo muero cuando veo que el cielo se colora
Y al fin anuncia el día tras lóbrego capuz;
si grana necesitas para teñir tu aurora,
Vierte la sangre mía, derrámala en buen hora
Y dórela un reflejo de su naciente luz.
Mis sueños cuando apenas muchacho adolescente,
Mis sueños cuando joven ya lleno de vigor,
Fueron el verte un día, joya del mar de oriente,
Secos los negros ojos, alta la tersa frente,
Sin ceño, sin arrugas, sin manchas de rubor
Ensueño de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,
¡Salud te grita el alma que pronto va a partir!
¡Salud! Ah, que es hermoso caer por darte vuelo,
Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,
Y en tu encantada tierra la eternidad dormir.
Si sobre mi sepulcro vieres brotar un día
Entre la espesa yerba sencilla, humilde flor,
Acércala a tus labios y besa al alma mía,
Y sienta yo en mi frente bajo la tumba fría,
De tu ternura el soplo, de tu hálito el calor.
Deja a la luna verme con luz tranquila y suave,
Deja que el alba envíe su resplandor fugaz,
Deja gemir al viento con su murmullo grave,
Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,
Deja que el ave entone su cántico de paz.
Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evapore
Y al cielo tornen puras, con mi clamor en pos;
Deja que un ser amigo mi fin temprano llore
Y en las serenas tardes cuando por mí alguien ore,
¡Ora también, oh Patria, por mi descanso a Dios!
Ora por todos cuantos murieron sin ventura,
Por cuantos padecieron tormentos sin igual,
Por nuestras pobres madres que gimen su amargura;
Por huérfanos y viudas, por presos en tortura
Y ora por ti que veas tu redención final.
Y cuando en noche oscura se envuelva el cementerio
Y solos sólo muertos queden velando allí,
No turbes su reposo, no turbes el misterio,
Tal vez acordes oigas de cítara o salterio,
Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.
Y cuando ya mi tumba de todos olvidada
No tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,
Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,
Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,
El polvo de tu alfombra que vayan a formar.
Entonces nada importa me pongas en olvido.
Tu atmósfera, tu espacio, tus valles cruzaré.
Vibrante y limpia nota seré para tu oído,
Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemido,
Constante repitiendo la esencia de mi fe.
Mi patria idolatrada, dolor de mis dolores,
Querida Filipinas, oye el postrer adiós.
Ahí te dejo todo, mis padres, mis amores.
Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores,
Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.
Adiós, padres y hermanos, trozos del alma mía,
Amigos de la infancia en el perdido hogar,
Dad gracias que descanso del fatigoso día;
Adiós, dulce extranjera, mi amiga, mi alegría,
Adiós, queridos seres, morir es descansar.
José Rizal, 1896
My Last Farewell
Farewell, beloved Country, treasured region of the sun,
Pearl of the sea of the Orient, our lost Eden!
To you eagerly I surrender this sad and gloomy life;
And were it brighter, fresher, more florid,
Even then I’d give it to you, for your sake alone.
In fields of battle, deliriously fighting,
Others give you their lives, without doubt, without regret;
The place matters not: where there’s cypress, laurel or lily,
On a plank or open field, in combat or cruel martyrdom,
It’s all the same if the home or country asks.
I die when I see the sky has unfurled its colors
And at last after a cloak of darkness announces the day;
If you need scarlet to tint your dawn,
Shed my blood, pour it as the moment comes,
And may it be gilded by a reflection of the heaven’s newly-born light.
My dreams, when scarcely an adolescent,
My dreams, when a young man already full of life,
Were to see you one day, jewel of the sea of the Orient,
Dry those eyes of black, that forehead high,
Without frown, without wrinkles, without stains of shame.
My lifelong dream, my deep burning desire,
This soul that will soon depart cries out: Salud!
To your health! Oh how beautiful to fall to give you flight,
To die to give you life, to die under your sky,
And in your enchanted land eternally sleep.
If upon my grave one day you see appear,
Amidst the dense grass, a simple humble flower,
Place it near your lips and my soul you’ll kiss,
And on my brow may I feel, under the cold tomb,
The gentle blow of your tenderness, the warmth of your breath.
Let the moon see me in a soft and tranquil light,
Let the dawn send its fleeting radiance,
Let the wind moan with its low murmur,
And should a bird descend and rest on my cross,
Let it sing its canticle of peace.
Let the burning sun evaporate the rains,
And with my clamor behind, towards the sky may they turn pure;
Let a friend mourn my early demise,
And in the serene afternoons, when someone prays for me,
O Country, pray to God also for my rest!
Pray for all the unfortunate ones who died,
For all who suffered torments unequaled,
For our poor mothers who in their grief and bitterness cry,
For orphans and widows, for prisoners in torture,
And for yourself pray that your final redemption you’ll see.
And when the cemetery is enveloped in dark night,
And there, alone, only those who have gone remain in vigil,
Disturb not their rest, nor the mystery,
And should you hear chords from a zither or psaltery,
It is I, beloved Country, singing to you.
And when my grave, then by all forgotten,
has not a cross nor stone to mark its place,
Let men plow and with a spade scatter it,
And before my ashes return to nothing,
May they be the dust that carpets your fields.
Then nothing matters, cast me in oblivion.
Your atmosphere, your space and valleys I’ll cross.
I will be a vibrant and clear note to your ears,
Aroma, light, colors, murmur, moan, and song,
Constantly repeating the essence of my faith.
My idolized country, sorrow of my sorrows,
Beloved Filipinas, hear my last good-bye.
There I leave you all, my parents, my loves.
I’ll go where there are no slaves, hangmen nor oppressors,
Where faith doesn’t kill, where the one who reigns is God.
Goodbye, dear parents, brother and sisters, fragments of my soul,
Childhood friends in the home now lost,
Give thanks that I rest from this wearisome day;
Goodbye, sweet foreigner, my friend, my joy;
Farewell, loved ones, to die is to rest.
Pearl of the sea of the Orient, our lost Eden!
To you eagerly I surrender this sad and gloomy life;
And were it brighter, fresher, more florid,
Even then I’d give it to you, for your sake alone.
In fields of battle, deliriously fighting,
Others give you their lives, without doubt, without regret;
The place matters not: where there’s cypress, laurel or lily,
On a plank or open field, in combat or cruel martyrdom,
It’s all the same if the home or country asks.
I die when I see the sky has unfurled its colors
And at last after a cloak of darkness announces the day;
If you need scarlet to tint your dawn,
Shed my blood, pour it as the moment comes,
And may it be gilded by a reflection of the heaven’s newly-born light.
My dreams, when scarcely an adolescent,
My dreams, when a young man already full of life,
Were to see you one day, jewel of the sea of the Orient,
Dry those eyes of black, that forehead high,
Without frown, without wrinkles, without stains of shame.
My lifelong dream, my deep burning desire,
This soul that will soon depart cries out: Salud!
To your health! Oh how beautiful to fall to give you flight,
To die to give you life, to die under your sky,
And in your enchanted land eternally sleep.
If upon my grave one day you see appear,
Amidst the dense grass, a simple humble flower,
Place it near your lips and my soul you’ll kiss,
And on my brow may I feel, under the cold tomb,
The gentle blow of your tenderness, the warmth of your breath.
Let the moon see me in a soft and tranquil light,
Let the dawn send its fleeting radiance,
Let the wind moan with its low murmur,
And should a bird descend and rest on my cross,
Let it sing its canticle of peace.
Let the burning sun evaporate the rains,
And with my clamor behind, towards the sky may they turn pure;
Let a friend mourn my early demise,
And in the serene afternoons, when someone prays for me,
O Country, pray to God also for my rest!
Pray for all the unfortunate ones who died,
For all who suffered torments unequaled,
For our poor mothers who in their grief and bitterness cry,
For orphans and widows, for prisoners in torture,
And for yourself pray that your final redemption you’ll see.
And when the cemetery is enveloped in dark night,
And there, alone, only those who have gone remain in vigil,
Disturb not their rest, nor the mystery,
And should you hear chords from a zither or psaltery,
It is I, beloved Country, singing to you.
And when my grave, then by all forgotten,
has not a cross nor stone to mark its place,
Let men plow and with a spade scatter it,
And before my ashes return to nothing,
May they be the dust that carpets your fields.
Then nothing matters, cast me in oblivion.
Your atmosphere, your space and valleys I’ll cross.
I will be a vibrant and clear note to your ears,
Aroma, light, colors, murmur, moan, and song,
Constantly repeating the essence of my faith.
My idolized country, sorrow of my sorrows,
Beloved Filipinas, hear my last good-bye.
There I leave you all, my parents, my loves.
I’ll go where there are no slaves, hangmen nor oppressors,
Where faith doesn’t kill, where the one who reigns is God.
Goodbye, dear parents, brother and sisters, fragments of my soul,
Childhood friends in the home now lost,
Give thanks that I rest from this wearisome day;
Goodbye, sweet foreigner, my friend, my joy;
Farewell, loved ones, to die is to rest.
José Rizal, 1896
(Modern English translation by Edwin Agustín Lozada)
http://www.carayanpress.com/ultimo.html
Pinipintuho kong Bayan ay paalam
lupang iniirog ng sikat ng araw
mutyang mahalaga sa dagat Silangan
kaluwalhatiang sa ami'y pumanaw.
Masayang sa iyo'y aking idudulot
ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;
maging maringal man at labis alindog
sa kagalingan mo ay aking ding handog.
Sa pakikidigma at pamimiyapis
ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip
walang agam-agam, maluwag sa dibdib
matamis sa puso at di ikahapis.
Saan man mautas ay di kailangan,
cipres o laurel, lirio ma'y putungan
pakikipaghamok at ang bibitayan
yaon ay gaon [?] din kung hiling ng Bayan.
Ako'y mamamatay ngayong namamalas
na sa kasilanganan ay namamanaag
yaong maligayang araw na sisikat
sa likod ng luksang nagtabing na ulap.
Ang kulay na pula kung kinakailangan
na maitina sa iyong liwayway
dugo ko'y isabog at siyang ikinang
ng kislap ng iyong maningning na ilaw.
Ang aking adhika sapul magkaisip
ng kasalukuyang bata pang maliit,
ay ang tanghaling ka at minsang masilip
sa dagat Silangan hiyas na marikit.
Natuyo ang luhang sa mata'y nunukal,
taas na ang noo't walang kapootan,
walang bakas kunot ng kapighatian
gabahid man dungis niyang kahihiyan.
[79]
Sa kabuhayang ko ang laging gunita
maningas na aking ninanasa-nasa
ay guminhawa ka ang hiyaw ng diwa
pag hingang papanaw ngayong biglang bigla.
Ikaw'y guminhawa laking kagandahang
ako'y malugmok, at ikaw ay matanghal,
hininga'y malagot, mabuhay ka lamang
bangkay ko'y masilong sa iyong kalangitan.
Kung sa libingang ko'y tumubong mamalas
sa malagong damo mahinhing bulaklak,
sa mga labi mo'y mangyaring ilapat,
sa kaluluwa ko halik ay igawad.
At sa aking noo nawa'y iparamdam,
sa lamig ng lupa ng aking libingan,
ang init ng iyong pag hingang dalisay
at simoy ng iyong pag giliw na tunay.
Bayaang ang buwan sa aki'y ititig
ang liwanag niyang lamlam at tahimik,
liwayway bayaang sa aki'y ihatid
magalaw na sinag at hanging hagibis.
Kung sakasakaling bumabang humantong
sa kruz ko'y dumapo kahit isang ibon
doon ay bayaang humuning hinahon
at dalitin niya payapang panahon.
Bayaan ang ningas ng sikat ng araw
ula'y pasingawin noong kainitan,
magbalik sa langit ng boong dalisay
kalakip ng aking pagdaing na hiyaw.
Bayaang sinoman sa katotong giliw,
tangisan maagang sa buhay pagkitil;
kurig tungkol sa akin ay may manalangin
idalangin Bayan yaring pagka himbing.
Idalanging lahat yaong nangamatay,
nangagtiis hirap na walang kapalaran
mga ina naming walang kapalaran
na inahihibik ay kapighatian.
Ang mga bao't pinapangulila,
ang mga bilanggong nagsisipagdusa,
dalanginin namang kanilang makita
ang kalayaan mong ikagiginhawa.
[80]
At kung sa madilim na gabing mapanglaw
ay lumaganap na doon sa libinga't
tanging mga patay ang nangaglalamay,
huag bagabagin ang katahimikan.
Ang kanyang hiwaga'y huag gambalain
kaipala'y maringig doon ang taginting,
tunog ng gitara't salterio'y magsaliw,
ako, Bayan, yao't kitay aawitin.
Kung ang libingan ko'y limot na ng lahat
at wala ng kruz at batong mabakas,
bayaang linangin ng taong masipag
lupa'y asarolin at kanyang ikalat.
Ang mga buto ko ay bago matunaw
mauwi sa wala at kusang maparam,
alabok ng iyong latak ay bayaang
siya ang babalang doo'y makipisan.
Kung magka gayon na'y aalintanahin
na ako sa limot iyong ihabilin
pagka't himpapawid at ang panganorin
mga lansangan mo'y aking lilibutin.
Matining na tunog ako sa dingig mo,
ilaw, mga kulay, masamyong pabango,
ang ugong at awit, pag hibik sa iyo,
pag asang dalisay ng pananalig ko.
Bayang iniirog, sakit niyaring hirap,
Katagalugang kong pinakaliliyag,
dinggin mo ang aking pagpapahimakas;
diya'y iiwan ko sa iyo ang lahat.
Ako'y patutungo sa walang busabos,
walang umiinis at verdugong hayop;
Pananalig doo'y di nakasasagot,
si Bathala lamang doo'y haring lubos.
Paalam, magulang at mga kapatid
kapilas ng aking kaluluwa't dibdib
mga kaibigan bata pang maliit
sa aking tahanan di na masisilip.
Pag pasalamatan at napahinga rin,
paalam estranherang kasuyo ko't aliw,
paalam sa inyo mga ginigiliw,
mamatay ay siyang pagkagupiling.
Andres Bonifacio would be the first to translate Rizal's poem. He would call it it Pahimakas, the poem being untitled, and distributed it all over.
http://www.activeboard.com/forum.spark?aBID=117200&p=3&topicID=18861132
Huling Paalam ni Dr. Jose Rizal
Salin ni Andres BonifacioPinipintuho kong Bayan ay paalam
lupang iniirog ng sikat ng araw
mutyang mahalaga sa dagat Silangan
kaluwalhatiang sa ami'y pumanaw.
Masayang sa iyo'y aking idudulot
ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;
maging maringal man at labis alindog
sa kagalingan mo ay aking ding handog.
Sa pakikidigma at pamimiyapis
ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip
walang agam-agam, maluwag sa dibdib
matamis sa puso at di ikahapis.
Saan man mautas ay di kailangan,
cipres o laurel, lirio ma'y putungan
pakikipaghamok at ang bibitayan
yaon ay gaon [?] din kung hiling ng Bayan.
Ako'y mamamatay ngayong namamalas
na sa kasilanganan ay namamanaag
yaong maligayang araw na sisikat
sa likod ng luksang nagtabing na ulap.
Ang kulay na pula kung kinakailangan
na maitina sa iyong liwayway
dugo ko'y isabog at siyang ikinang
ng kislap ng iyong maningning na ilaw.
Ang aking adhika sapul magkaisip
ng kasalukuyang bata pang maliit,
ay ang tanghaling ka at minsang masilip
sa dagat Silangan hiyas na marikit.
Natuyo ang luhang sa mata'y nunukal,
taas na ang noo't walang kapootan,
walang bakas kunot ng kapighatian
gabahid man dungis niyang kahihiyan.
[79]
Sa kabuhayang ko ang laging gunita
maningas na aking ninanasa-nasa
ay guminhawa ka ang hiyaw ng diwa
pag hingang papanaw ngayong biglang bigla.
Ikaw'y guminhawa laking kagandahang
ako'y malugmok, at ikaw ay matanghal,
hininga'y malagot, mabuhay ka lamang
bangkay ko'y masilong sa iyong kalangitan.
Kung sa libingang ko'y tumubong mamalas
sa malagong damo mahinhing bulaklak,
sa mga labi mo'y mangyaring ilapat,
sa kaluluwa ko halik ay igawad.
At sa aking noo nawa'y iparamdam,
sa lamig ng lupa ng aking libingan,
ang init ng iyong pag hingang dalisay
at simoy ng iyong pag giliw na tunay.
Bayaang ang buwan sa aki'y ititig
ang liwanag niyang lamlam at tahimik,
liwayway bayaang sa aki'y ihatid
magalaw na sinag at hanging hagibis.
Kung sakasakaling bumabang humantong
sa kruz ko'y dumapo kahit isang ibon
doon ay bayaang humuning hinahon
at dalitin niya payapang panahon.
Bayaan ang ningas ng sikat ng araw
ula'y pasingawin noong kainitan,
magbalik sa langit ng boong dalisay
kalakip ng aking pagdaing na hiyaw.
Bayaang sinoman sa katotong giliw,
tangisan maagang sa buhay pagkitil;
kurig tungkol sa akin ay may manalangin
idalangin Bayan yaring pagka himbing.
Idalanging lahat yaong nangamatay,
nangagtiis hirap na walang kapalaran
mga ina naming walang kapalaran
na inahihibik ay kapighatian.
Ang mga bao't pinapangulila,
ang mga bilanggong nagsisipagdusa,
dalanginin namang kanilang makita
ang kalayaan mong ikagiginhawa.
[80]
At kung sa madilim na gabing mapanglaw
ay lumaganap na doon sa libinga't
tanging mga patay ang nangaglalamay,
huag bagabagin ang katahimikan.
Ang kanyang hiwaga'y huag gambalain
kaipala'y maringig doon ang taginting,
tunog ng gitara't salterio'y magsaliw,
ako, Bayan, yao't kitay aawitin.
Kung ang libingan ko'y limot na ng lahat
at wala ng kruz at batong mabakas,
bayaang linangin ng taong masipag
lupa'y asarolin at kanyang ikalat.
Ang mga buto ko ay bago matunaw
mauwi sa wala at kusang maparam,
alabok ng iyong latak ay bayaang
siya ang babalang doo'y makipisan.
Kung magka gayon na'y aalintanahin
na ako sa limot iyong ihabilin
pagka't himpapawid at ang panganorin
mga lansangan mo'y aking lilibutin.
Matining na tunog ako sa dingig mo,
ilaw, mga kulay, masamyong pabango,
ang ugong at awit, pag hibik sa iyo,
pag asang dalisay ng pananalig ko.
Bayang iniirog, sakit niyaring hirap,
Katagalugang kong pinakaliliyag,
dinggin mo ang aking pagpapahimakas;
diya'y iiwan ko sa iyo ang lahat.
Ako'y patutungo sa walang busabos,
walang umiinis at verdugong hayop;
Pananalig doo'y di nakasasagot,
si Bathala lamang doo'y haring lubos.
Paalam, magulang at mga kapatid
kapilas ng aking kaluluwa't dibdib
mga kaibigan bata pang maliit
sa aking tahanan di na masisilip.
Pag pasalamatan at napahinga rin,
paalam estranherang kasuyo ko't aliw,
paalam sa inyo mga ginigiliw,
mamatay ay siyang pagkagupiling.
http://www.activeboard.com/forum.spark?aBID=117200&p=3&topicID=18861132
I wonder why Rizal wrote his final farewell in Spanish though he's a Filipino. Was he less of a nationalist because of it? Maybe he loves Spanish so much. O, his motherland. His motherland who doesn't care about his fatherland. How rude.
ReplyDeleteWell, Spanish language is not that bad. I like it. As a matter of fact, I memorized a few stanzas of mi ultimo adios. It just feels .. different speaking Spanish.
Going back to the poem, ANGER .. GRIEF .. BLAME .. DENIAL .. ACCEPTANCE. We can see these five stages of death depicting his near execution.
Why did he not accept help to be save from death? Oh, heroism!
In addition to that, it also contains mixed emotions that is natural in a person near death.
ReplyDeleteIt has bitterness, thankfulness, peacefulness and everything.